गाउँदेखि सहरसम्म लागुऔषधको जालो: सुदूरपश्चिम ‘हाई रिस्क जोन’

महेन्द्रनगर। सुदूरपश्चिम प्रदेशमा लागूऔषधको दुर्व्यसन तथा अवैध कारोबार दिनप्रतिदिन बढ्दै गएको देखिएको छ । खुला सीमाका कारण पछिल्लो समय कैलाली र कञ्चनपुर लागूऔषध समस्याबाट सबैभन्दा बढी प्रताडित छ । सुदूरका सात पहाडी जिल्ला पनि त्यसबाट अछुतो रहन सकेका छैनन् । प्रायः दैनिकजसो लागुऔषधसहित पक्राउपर्नेक्रम निरन्तर छ भने यहाँ सबैभन्दा बढी कारागारमा लागूऔषध मुद्दाकै अभियुक्त पुर्पक्ष र कैद सजाय भोग्दै थुनामा रहेको देखिन्छ ।

सुदूरपश्चिम प्रदेश प्रहरी कार्यालय धनगढीको पछिल्लो तीन आर्थिक वर्षको तथ्याङ्क हेर्दा लागऔषध डरलाग्दो रुपमा फैलिएको छ । बितेका ४४ महिनामा सुदूरपश्चिमका ९ जिल्लाबाट दुई हजार ९ सय ३० जना अभियुक्त पक्राउ परेको प्रदेश प्रहरी कार्यालयको तथ्याङ्कले देखाएको छ । यसबाट युवापुस्ता सबैभन्दा बढी प्रभावित छ ।

लागूऔषध सचेतना र कारबाही सँगसँगै अघि बढाएको सुदूरपश्चिम प्रहरीले हरेक वर्ष यहाँ भारतबाट अवैध रुपमा आयात हुने लागूऔषध ठूलो परिणाममा बरामदसमेत गर्दै आएको छ । प्रदेश प्रहरी कार्यालयको तथ्याङ्कअनुसार चालु आर्थिक वर्षको हालसम्म प्रदेशभर दुई सय ३५ जना लागूऔषध मुद्दामा पक्राउ परेका छन् । त्यसमा नौ महिला र बाँकी पुरुष अभियुक्त रहेका छन् ।

चालु आवको हालसम्म यहाँ लागूऔषध हिरोइन तीन सय ४१ ग्राम पाँच सय दुई मिलिग्राम खैरोहिरोइन, १५ किलो नौ सय ६५ ग्राम चरेश बरामद गरिएको छ ।

त्यसैगरी, प्रहरीले यो अवधिमा अन्य लागूऔषध सामग्रीसमेत ठूलो सङ्ख्यामा बरामद गरेको छ ।

यहाँ चालु आवको हालसम्म सबैभन्दा बढी लागूऔषध मुद्दामा कैलालीबाट एक सय २१, कञ्चनपुरबाट ७८, बझाङबाट नौ, दार्चुलाबाट पाँच, डडेल्धुराबाट चार तथा बैतडी, डोटी र बाजुराबाट तीनरतीन जना अभियुक्त पक्राउ परेका छन् ।

त्यस्तै, गत आर्थिक वर्ष २०८१-८२ मा सुदूरपश्चिमबाट प्रहरीले लागुऔषधका छ सय ९३ मुद्दा दर्ता गरी १० हजार ४३ जनालाई पक्राउ गरेको प्रदेश प्रहरी कार्यालय धनगढीले जनाएको छ । सो आवमा पनि सबैभन्दा बढी कैलालीबाट छ सय ५८ जना र कञ्चनपुरबाट दुई सय ५९ जना पक्राउ गरेको तथ्याङ्कले देखाएको छ ।

प्रहरीको वार्षिक तथ्याङ्बाट पनि तराईका यी दुई जिल्लामा लागूऔषधको कारोबार बढ्दै गएकाले पक्राउ दर पनि उच्च छ ।

सुदूरपश्चिम प्रदेश प्रहरी कार्यालयका प्रहरी नायब उपरीक्षक निशान्त श्रीवास्तवले लागूऔषधको दुर्व्यसन तथा अवैध कारोबारमा यहाँ युवापुस्ता बढी आबद्ध देखिएको बताए ।

“युवा जनशक्ति यसरी लागूऔषधमा मिसिन पुग्दै जाने हो भने यो समाजका लागि दुर्भाग्य हुन जान्छ”, श्रीवास्तवले भने, “यसको रोकथाम र नियन्त्रणका लागि प्रहरीसँगै अभिभावक र समाजको सामूहिक सहकार्य अति जरुरी छ ।”

उनले हरेक दिन लागुऔषध नियन्त्रणका लागि प्रहरी सुदूरपश्चिमका सबै जिल्ला र सीमा नाकामा सक्रिय भएर लागि परेको बताए ।

“यसको नियन्त्रणमा हामी गम्भीर नदेखिने हो भने यो समाजमा क्यान्सरका रुपमा फैलिँदै जान्छ”, उनले भने, “लागूऔषध नियन्त्रणका लागि सचेतनाका कक्षा पनि प्रहरीले सबैतिर सञ्चालन गरिरहेको छ ।”

प्रहरीका अनुसार बितेका तीन आवमा सुदूरपश्चिममा ९ हजार पाँच सय ७६ लागूऔषधसम्बन्धी जनचेतनामूलक कार्यक्रम प्रहरीले विभिन्न माध्यमबाट गरेको छ ।

लागूऔषध ओसारपसार र प्रयोगकर्ता भारतीय सीमावर्ती बजारसम्म आफ्नो सम्बन्ध विस्तार गरिरहेकाबारे प्रहरी पनि जानकार छ ।

“प्रायः नेपाल-भारत सीमा बैठकमा नेपाली पक्षले लागुऔषध नियन्त्रणका लागि भारतीय पक्षसित आग्रह र सहकार्यका लागि आमन्त्रण गरिरहन्छ”, प्रदेश प्रहरीका एक अधिकारीले भने, “यसमा भारतीय पक्षले गम्भीर चासो राखेको अवस्था छैन ।”

त्यसैगरी, अघिल्लो आर्थिक वर्ष २०८०-८१ मा सुदूरपश्चिममा लागूऔषधका पाँच सय ४५ मुद्दा दर्ता भई प्रहरीले सात सय ९६ जनालाई पक्राउ गरेको थियो।

आव २०७९-८० मा सुदूरपश्चिममा लागुऔषध मुद्दामा आठ सय ५६ जना पक्राउ परेका थिए । सो आवमा लागूऔषधका पाँच सय ४० मुद्दा दर्ता यहाँ भएको प्रहरी तथ्याङ्कले देखाएको छ ।

कञ्चनपुरको महेन्द्रनगरका लागूऔषध नियन्त्रणका लागि दशकौँदेखि सक्रिय धूम्रमान निषेधका अभियानकर्मी मदन चन्दले सुदूरपश्चिममा लागूऔषध दुर्व्यसन भयावह अवस्थामा रहेको बताए ।

“लागूऔषध दुर्व्यसन नियन्त्रणका लागि स्कुलस्तर र टोलटोलमा अभियान सञ्चालन आवश्यक छ, लागूऔषधकै कारण सवारी दुर्घटना बढिरहेका छन्”, लागुऔषध दुव्र्यसन रोकथाम अभियान नेपालका सुदूरपश्चिम संयोजकसमेत रहेका चन्दले भने ।

संयोजक चन्दले सन्ततिलाई लागूऔषध दुर्व्यसनबाट जोगाउन अभिभावक नै चनाखो हुनुपर्नेमा जोड दिए ।

“दुर्व्यसनमा लिप्त भइसकेपछि छोराछोरीलाई स्तरीय पुनःस्थापना केन्द्र खोज्न भौतारिनुभन्दा समयमै छोराछोरीको ख्याल नगरे अवस्था विषम भइसक्यो”, चन्दले भने, “ग्रामीण बस्तीदेखि पहाडी बस्तीसम्म दुव्र्यसन फैलिरहँदा राज्यले नियन्त्रणका लागि राज्यको प्रभावकारी कदम चालेको छैन ।”

उनले सरकारीस्तरबाट लागूऔषध नियन्त्रणका लागि बर्सेनि हुने अभियानले प्रभावकारी नभएको जिकिर गरे।

“देखावटीभन्दा नतिजा आउनेगरी कार्यक्रम सञ्चालन हुनुपर्यो”, चन्दले भने, “सहर बजारका अभियानरमहाअभियान र ठूला छलफलले मात्रै लागूऔषध नियन्त्रण र रोकथाम सम्भव छैन ।” रासस